Eind de jaren ’80 van de vorige eeuw (een mens wordt er niet jonger op) belandde ik op een een regionaal overlegkomité voor de zorgsector. Het was de tijd van de witte woede… De non-profitsector had net enkele decennia van sterke professionalisering achter de rug  nadat ze waren losgekomen uit het traditionele cocon van kloosterorden en aanverwante caritatieve initiatieven. Mettertijd waren de bevlogen idealisten zich bewustgeworden van hun financiële achteruitstelling en was het geen vies woord meer om looneisen te stellen. Werknemers hadden een gezin,  de kinderen werden ouder en aan de daarmee samenhangende behoeften en verwachtingen (o.a. studiemogelijkheden,…) kon zeker voor éénverdieners nauwelijks worden voldaan. Je moest met andere woorden wel een beetje gek zijn om binnen de hulpverlening aan de slag te gaan.

Nochtans zijn opleiding en vereiste kennis en competenties gelijkaardig aan deze in andere sectoren. Tijd dus om boter bij de vis te vragen. Men was niet meer bereid om voor de schone ogen van eender wie te werken. Op deze vergadering werd de idee geopperd dat eenzelfde basisloon – dus niet een totaalloon met inbegrip van allerlei premies – voor gelijkwaardig werk moest worden geëist. Iemand stelde het duidelijk door een vergelijking te maken tussen een industrieel ingenieur en een A1-verpleegkundige. Maatschappelijk was er wel een draagvlak voor deze verzuchtingen… helaas was er – ook toen al – geen geld om hieraan gehoor te geven.

1. The old way

Bovendien bleken de vakbonden niet echt combattief. Een voorstel om wegen te blokkeren en de ganse economie plat te leggen (wat gezien de spreiding van klinieken en instellingen in Vlaanderen een klein kunstje moest zijn) werden op deze vergadering met veel inzet afgewezen door de vakbondsvrijgestelden. Na afloop van deze geanimeerde vergadering ging iedereen een pint pakken om daarna huiswaarts te keren. De attitude van de vakbondsmensen had echter zwaar op de zenuwen gewerkt. Voldoende reden om een sfeerbeeld van dit alles te publiceren in het toenmalige onafhankelijkeweekblad ‘Toestanden’[i].

En dat gaf hommeles… Termen als open debatcultuur of open content waren nog niet uitgevonden en de gevestigde waarden hielden alles liever binnenskamers in een ons kent ons atmosfeer. Bovendien wilde het toeval dat het artikel enkele dagen voor het nationaal congres van het ACV in Oostende verscheen. En daar werd het blijkbaar druk besproken.

Toen ik dan enkele weken later, ietwat te laat vanwege uurroosterperikelen, de volgende bijeenkomst binnenkwam viel er een ijzige stilte. Nadat ik had plaatsgenomen kreeg ik de volle laag van de – op dat ogenblik wel combattieve – vakbondsmensen. “Not done” zo luidde het oordeel, wat overigens niet door alle aanwezigen werd gedeeld. Er volgde even een geanimeerde discussie maar voor het overige had dit alles geen effect. De teneur bleef om alles ‘ludiek’ en ‘mensvriendelijk’ te houden en zeker niet tegen schenen te schoppen. De ‘zachte’ sector deed zijn naam eer aan. De pers had ondertussen de “witte woede” uitgevonden (zowat de gruwelijkste term die de afgelopen decennia gebruikt werd want nog een laat uitvloeisel van het ‘medische model’ o gruwel) en alles bleef tot ieders tevredenheid in dit wollige studio Vandersteen alliteratiesfeertje hangen.

Er volgden nog wat ludieke acties type “opvoeders in de put” te Leuven (waar toen de Ladeuzeparking in aanbouw was) en andere ongein en daar eindigt het verhaal zowat. De witte woede was van meetaf aan een carnavalstoet die wel wat sympathie opriep maar voor het overige niet veel veranderde: zoals in Aalst, leuk maar totaal ongevaarlijk. En zoals bij elk carnaval bleven de betrokkenen nadien achter met een lege portemonnee en een kater.

2. The day after

Maar ik had ondertussen reeds lang afgehaakt en intellectueel uitdagendere bezigheden opgezocht. Het 19de eeuwse profit-model en het daarop geënte emanciperende syndicalisme werkten duidelijk niet binnen de welzijnsdomein. Er zijn talrijke factoren dit dit mee bepalen. Het werkterrein binnen de zorgsector is breder dan het eendimensionale winstprincipe van de profit-sektor. De traditionele syndicale benaderingswijze om de loon- en arbeidsvoorwaardenproblematiek aan te pakken past dan ook als de spreekwoordelijke tang op een varken. Welke benadering dan wel zinvol was werd echter niet meteen duidelijk.

Maar toch bleef deze benadering de enige die enigszins werkte. Vakbonden behaalden kleine succesjes (of verkochten akkoorden onder die naam). De zoektocht naar alternatieve benaderingen, wat creativiteit of out-of-the-box-thinking waren er niet bij. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat vanuit directies en raden van bestuur steeds vaker werd teruggegrepen naar allerlei managementmethodieken uit de profit-sector. De elders opgebouwde rituelen boden beide partijen de nodige veiligheid en werden kritiekloos overgenomen. En zoals wel vaker bleken de directies en beheerraden een stuk bedrevener in dit spel.

Zij implementeerden deze strategie  systematischer en grondiger en kregen daarbij de ondersteuning van allerlei drukkings- en belangengroepen die vormingsinitiatieven ontwikkelden om net die in de profit gebruikte analyseschema’s en methodieken te promoten en uit te bouwen binnen de not-for-profit. De “audit”-cultuur kon niet uitblijven. Meten is weten… en ander cijferfetisjisme slopen binnen. De inhoud van het werk verdween steeds meer naar de achtergrond. Het rondkrijgen van uurroosters (en vinden van personeel daarvoor) werd prioritair evenals het strikt(er) volgen van de arbeidswetgeving. De begeleidingsconsequenties werden onder de tafel geveegd en op die manier won een nine-to-five mentaliteit snel veld. Al snel volgde een fusiegolf… de kleintje – vaak met een specifieke eigen werkveldinvulling – moesten er tussenuit want ook hier speelt de harde ‘economische’ realiteit zijn onwrikbare spel… Het merkwaardige is dat deze beweging gemeen goed werd op het ogenblik dat men er binnen de profit sector net van terugkwam en tot defusering en afstoten overging…  Een ezel stoot zich geen twee keer, maar wij zijn dan ook mensen nietwaar.

3. The future

Ondertussen maakte ik kennis met de wet van Baumol, probeerde ik de turven van Braudel te verteren en wroette ik mij als een veelvraat doorheen het immense en diverse informatie-aanbod. Dit alles gebeurde vrij onsystematisch… filosofische geschriften waaronder de autobiografie van Feierabend werden afgewisseld met stukjes Adorno, Howard Rheingold, Bruce Pehrens en aanverwante open source adepten, Douwe Draaisma,… En die cocktail bleef maar gisten.
En toen was er de uitzending van 26 mei 2012 op Klara, die je nog steeds als podcast [2] kan beluisteren.